معیارهای افعال اخلاقی و غیر اخلاقی در قرآن

استاد مرتضی مطهری در نوشته های خود، چنین معیاری را ـ همچنان که قبلاً هم ذکرش رفت ـ رضای الهی معرّفی کرده است ؛ یعنی هر کاری که برای رضای الهی انجام گیرد، اخلاقی است.(1) مثلاً اگر یک قاضی ـ به خاطر رضایت خداوند و اجرای حکم الهی ـ به بُریدن دست سارقی حکم کند، فعلش اخلاقی است (هرچند بریدن دست یک فرد که سرقت نکرده، در حال عادی، غیراخلاقی بوده، مستحقّ قصاص می شود). لیکن همین فعل غیر اخلاقی(بریدن دست) چون در اینجا به خاطر رضای الهی صورت می گیرد، اخلاقی محسوب می گردد.

امّا آیا در سایر موارد نیز می توان چنین اندیشید؟ فی المثل کسی بگوید که من به خاطر رضا و خشنودی خدا، صلاح می بینم «شرابخواری» را موقّتاً مُباح اعلام کنم؟ زیرا به جهت مسایل سیاسی، مصلحت اسلامی را در این تشخیص می دهم؟! مطهری در پاسخ به این پرسش و نظایر این پرسش، می گوید : «ما شاید هیچ کاری را در اسلام نداشته باشیم الاّ اینکه به اصطلاح طلبه ها با عناوین ثانویّه، حکمش فرق می کند».(2) «هر شیئی به اعتبار هر عنوانی که بر آن عارض می شود یک حکم پیدا می کند».(3) یعنی مثلاً گوسفند که حلال گوشت است اگر با عنوان ثانوی «دزدی» همراه شود ـ چون مال غیر می گردد ـ به علّت اینکه اگر انسان از آن در موقع اضطرار نخورد می میرد ـ حلال می شود.(4) و سپس مثال معروف «عفّت و زن» را می آورد و مسأله ی ثابت بودن اخلاق امّا نسبی بودن فعل اخلاقی را پیش می کشد.(5)

اکنون سؤال دیگری مطرح می کنیم و آن اینستکه معیار فعل غیراخلاقی پس چیست؟ گفتیم از نظر مطهری معیار فعل اخلاقی، رضایت خداوندی است، امّا معیار فعل غیر اخلاقی مثل دزدی، دروغ، زنا و ... که رضای الهی در انجام ندادن آنهاست، چیست؟ هوای نفس، شیطان یا ... ؟

از آنجا که قرآن کریم به هر دو مورد پرداخته، لذا ما نیز آیات مربوطه را ذکر کرده، به بحث در اطراف این موضوعات می پردازیم. ابتدا به مفهوم و تعریف «تزکیه ی اخلاقی» و مرتبه ی معنوی آن در آیات کریمه ی قرآن، رجوع می کنیم.

لطفاً ادامه را در پست بعدی در وبلاگ تینابلاگ تحت عنوان «شکوه آزادی ـ شاهدتبریزی» مطالعه فرمایید%

پاورقی ها :

---

(1) اگر دقت شود این جمله، یک تعریف است از اخلاق ؛ اما علمی، جامع و مانع نیست.

(2) تعلیم و تربیت در اسلام، مرتضی مطهری، ص 150.

(3) همان مأخذ.

(4) با تخلیص، همان مأخذ، ص 151.

(5) همان مأخذ، ص 152.

برچسب‌ها: اندیشه های فلسفی من

+ نوشته شده در  شنبه سیزدهم خرداد ۱۳۹۶ساعت 0:35  توسط شاهد تبریزی(رحیم مویدی)  |