آسیب شناسی گذرا بر تساوی نیازهای اجتماعی

اندیشه های فلسفی من

در یونان باستان، یکی از فلاسفه یک آزمایش جامعه شناختی ـ بر حسب این که اگر نیازهای اجتماعی حالتِ متساوی به خود بگیرند چه اتّفاقِ فاجعه آمیزی ممکن است رُخ دهد ـ انجام داد؛ بدین نحو که اُلاغی را طیِّ چندین روز به طورِ تساوی هم تشنه نگه داشت هم گرسنه. سپس بعد از مدّتی دو سطل ـ یکی پُر از علوفه و دیگری پُر از آب ـ را مقابلِ این الاغ نهاد. امّا چون نیاز تشنگی و نیاز گرسنگیِ این الاغ، کاملاً برابر بود، لذا حیوان زبان بسته در اثر عدم پردازش مغز، نتوانست تصمیم بگیرد که ابتدا کدام یک از دو نیازِ متساوی اش را رفع نماید! بر همین مناسبت هم در اثر گرسنگی هم در اثر تشنگی مُرد! وی بدین سان ثابت کرد که اگر در یک جامعه، دو نیاز، کاملاً مساوی پا به میدان نهند جامعه ی نیازمند، واحیرتا مانده، نهایتاً نخواهد توانست احتیاجات خویشتن را برآورده سازد؛ و چنین اجتماعی بالطبع رو به اندحاض مدنی رفته، مضمحلّ، گیج و سرگردان خواهد گردید.

اکنون در جوامعی که ایدئولوژیِ دینی به جای خودِ دین بر مسند تکیه زده است، با چنین فاجعه ای روبرو هستیم. نیاز مردمی به دین برابر است با نیاز مردمی به غیردین [دقّت شود نه ضدّ دین بلکه غیرِ دین]. احتیاجات مربوط به ایدئولوژی دینی مساوی با احتیاجات مربوط به اعتباریّات منظور و عملی می شود و مردم هاج و واج مانده اند که از بین این احتیاجاتِ متساوی شده کدام یک را انتخاب نمایند. فی المثل، دین را اختیار کنند؟ یا ایدئولوژی دینی را؟ یا اعتباریات را؟ ؛ یعنی دین چیزی است که در حریم خصوصی و رابطه ی قلبی انسان با خداوند جاری می شود. لیکن ایدئولوژی دینی این حریم را نادیده گرفته، رویکردی توتالیتری از دین را آن هم در صحنه ی عمومی اجتماع وسیله ی رسانه های ارتباط جمعی بر شهروندان تحمیل می نماید. اعتباریّات نیز مشمول می گردد بر شعر، موسیقی، تئاتر، سینما، رقص و ... . حال در چنین اجتماعی، یک شهروند عادی کدام یک از این احتیاجات را ـ که درجه ی نیازمندی به آن ها یکسان و مساوی است ـ اختیار و انتخاب کند؟! مسلّم و مبرهن است که تروحنِ جمعی، قادر به تشخیص نیست که کدام نیاز می باید ابتدائاً ترفیع گردد. در چنین اجتماع ایدئولوژی زده ای است که مغزها نیز حتّا پردازش نمی کنند و مدنیّت و تمدّن اجتماعی در سراشیبی سقوط می افتد ... .